ADAM MICHAŁOWICZ

1. Dane osobiste (imię, nazwisko, stopień, wiek, zawód i stan cywilny):

Strzelec Adam Michałowicz, 22 lata, buchalter, kawaler.

2. Data i okoliczności zaaresztowania:

24 stycznia 1940 roku, przy przekraczaniu granicy ze strony sowieckiej na litewską.

3. Nazwa obozu, więzienia, miejsca przymusowych prac:

Więzienia: Lida, Baranowicze, w ZSRR Orsza.

Łagry: Siewierno-Żelieznodorożnyj Łagier NKWD i Peczorskije Łagiera.

4. Opis obozu, więzienia itp. (teren, budynki, warunki mieszkaniowe, higiena):

W więzieniach ciasnota, brak powietrza, ruchu, głód.

W łagrach szałasy, ziemianki, namioty podziurawione, podciekające, chłód i straszna ciasnota. Higieny żadnej (brak urządzeń i środków).

5. Skład jeńców, więźniów, zesłańców (narodowość, kategoria przestępstw, poziom umysłowy i moralny, wzajemne stosunki etc.):

Więźniowie: ze wszystkich sfer społecznych, siedzący przeważnie za przestępstwa polityczne z dużymi wyrokami i uciekinierzy bez wyroków. Poziom umysłowy rozmaity, moralny bardzo słaby, wzajemne stosunki dobre.

6. Życie w obozie, więzieniu itp. (przebieg przeciętnego dnia, warunki pracy, normy, wynagrodzenie, wyżywienie, ubranie, życie koleżeńskie i kulturalne etc.):

Pobudka bardzo wcześnie, latem godzina 4.00, [praca] do 20.00 – 21.00 wieczorem. Warunki pracy fatalne, normy prawie niemożliwe do wykonania. Wynagrodzenie [tylko] za wykonanie normy i ponad normę. Wyżywienie również zależne od pracy (norma), ubranie w zależności od wydajności pracy. Życia koleżeńskiego i kulturalnego nie było wcale.

7. Stosunek władz NKWD do Polaków (sposób badania, tortury, kary, propaganda komunistyczna, informacje o Polsce etc.):

W czasie śledztwa badanie bardzo męczące, budzenie w nocy, stanie przez kilka godzin, groźby, karcer.

Propaganda komunistyczna: odczyty, pogadanki tak zwanych politruków i wospitatieli oraz dostarczona lektura.

8. Pomoc lekarska, szpitale, śmiertelność (wymienić nazwiska zmarłych):

Pomoc lekarska bardzo ograniczona. Do szpitala można było się dostać tylko wtedy, gdy stan był już prawie beznadziejny. Śmiertelność bardzo duża.

9. Czy i jaka była łączność z krajem i rodzinami?

Łączności z rodzinami spod okupacji sowieckiej nie było. Czasami dochodziły listy od rodzin wywiezionych do Kazachstanu.

10. Kiedy został zwolniony i w jaki sposób dostał się do armii?

20 września 1941 roku zostałem zwolniony i udałem się transportem do armii polskiej, lecz zamiast do Buzułuku skierowano cały transport do Karakałpackiej Republiki Autonomicznej w Uzbekistanie nad Amu-darią i rozlokowano po kołchozach. W marcu 1942 roku stanąłem na polsko-sowieckiej komisji lekarskiej, która skierowała mnie do Guzoru, gdzie 18 kwietnia zostałem przyjęty do armii polskiej.