ELŻBIETA PRZEDRZYMIRSKA

1. [Dane osobiste:]

Ochotniczka Elżbieta Przedrzymirska, ur. 1913, magister praw, niezamężna.

2. [Data i okoliczności zaaresztowania:]

Aresztowana 30 stycznia 1940 roku przy usiłowaniu przekroczenia granicy z terenów okupowanych przez ZSRR na tereny okupacji niemieckiej.

3. [Nazwa obozu, więzienia, miejsca przymusowych robót:]

Więzienie w Przemyślu i Odessie; obóz pracy Poćma, Mordwińska ASRR.

4. [Opis obozu, więzienia:]

Więzienie w Przemyślu: murowany gmach w rynku.

Więzienie w Odessie: kompleks kamiennych budynków za miastem.

Obóz pracy: baraki drewniane mieszkalne i robocze, ogrodzone płotem i drutami, z czterema strażnicami po rogach obejścia.

5. [Skład jeńców, więźniów, zesłańców:]

W więzieniu: przeważnie Polki, ok. 20 proc. Żydówek, aresztowane prawie bez wyjątku za przekroczenie lub usiłowanie przekroczenia granicy. Poziom umysłowy i moralny bardzo niski. Wzajemne stosunki nacechowane, z małymi wyjątkami, niechęcią i nieżyczliwością. W obozie pracy ok 25 proc. Ukrainek zakarpackich i Besarabek.

6. [Życie w obozie, więzieniu:]

Życie w więzieniu: bez przerwy przebywało się w celi, spacery 15 – 20 minut raz w tygodniu. Do pracy nie brano. Życie w obozie: 12-, 14-godzinny dzień pracy. Często praca nocna. W jesieni i wiosną praca w polu, w zimie w fabryce wyrobów drzewnych. Warunki pracy bardzo niehigieniczne. (Brak wentylacji przy gryzących i duszących farbach i lakierach, pył z opiłków drzewnych). Normy prawie niemożliwe do wykonania i – w razie osiągnięcia ich przez drobny procent robotnic – natychmiast podwyższane. Wynagrodzenie pieniężne tylko dla „stachanówek”. Wyżywienie niewystarczające, zupełny brak witamin, jedynie tak zwany trzeci kocioł, z którego jadali „stachanowcy”, znacznie lepszy. Ubranie przeważnie własne, gdyż od zarządu obozu uzyskać cokolwiek było bardzo trudno i zawsze było to spóźnione w stosunku do pory roku. Życie koleżeńskie między Polkami niezłe, inne narodowości ustosunkowane wrogo.

7. [Stosunek władz NKWD do Polaków:]

Stosunek władz w odniesieniu do zasądzonych za przekroczenie granicy: znośny. W odniesieniu do przestępców politycznych znacznie gorszy. Nocne badania, częsta kara karceru. Propaganda bardzo nieudolna, [prowadzona] przez mało inteligentnych politruków. Informacje o Polsce tendencyjnie przekręcane, zwłaszcza w dziedzinie spraw społecznych.

8. [Pomoc lekarska, szpitalna, śmiertelność: ]

Pomoc lekarska prymitywna, ale stosunkowo rozgałęziona. Śmiertelność w obozie kobiecym mała. W czasie od jesieni 1940 do jesieni 1941 roku zmarły tylko dwie kobiety: Janina Miczakowa z Zakopanego i Filkusowa (imienia nie pamiętam).

9. [Czy i jaka była łączność z krajem i rodziną?]

Do wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej łączność z domem (na terenach okupacji sowieckiej) regularna (listy, paczki). Ograniczenia w wysyłaniu listów – raz na trzy miesiące.

10. [Kiedy została zwolniona i w jaki sposób dostała się do armii?]

Zwolniona 6 września 1941. W drodze do miejsca osiedlenia, które pozwolono wybrać sobie po amnestii, spotkałam transport wojska polskiego jadący do Tatiszczewa i tam zostałam przyjęta do Pomocniczej Służby Kobiet.

Miejsce postoju, 2 marca 1943 r.